قلمزنی عبارت است از نقر کردن نقوش و خطوط با استفاده از چکش و قلم‌های فولادی بر سطح فلزات گوناگون از جمله: طلا، نقره، مس، برنج، مفرغ و... ۱. سبک‌های هنر قلمزنی این هنر فلزی خود دارای شاخه ها انواع گوناگونی از سبک ها می باشد که در ادامه به هر یک از آنها می پردازیم. سبک ریزه کاری ریزه کاری که به ریزه قلم و زمینه پر نیز معروف است، روشی است که سطح اشیا یا بوم فلزی را با استفاده از نقوش و طرح‌های ریز و ظریف قلمزنی می‌کنند، و با ایجاد بافت در زمینه بوم، طرح اصلی را آشکار می‌سازند و زمینه کار را از طرح جدا می‌کنند. سبک برجسته کاری این تکنیک طی سه مرحله انجام می‌شود: مرحله اول: پشت بوم فلزی را قیر می‌ریزند و طرح اصلی را نیم‌بُر می‌کنند (نیم‌بُر، همان تثبیت کردن طرح است که در فصل بعد به آن خواهیم پرداخت). مرحله دوم: بعداز اتمام نیم‌بر، قیر را از پشت بوم جدا می‌کنند و دوباره ذوب می‌کنند، قیر ذوب شده را روی کار یعنی همان طرفی که نیم‌بر شده است می‌ریزند و از پشت بوم فلزی که طرح نمایان است، طرح را پایین می‌برند تا از طرف اصلی برجسته شود. مرحله سوم: بعد از اتمام این کار قیر را جدا می‌کنند و قیر ذوب شده را پشت بوم فلزی می‌ریزند. در این مرحله طرح اصلی برجسته شده است، و زمینه را با قلم‌های بدون آج صاف می‌کنند و بعد روسازی را انجام می‌دهند، جُنده کاری هم به همین سبک انجام می‌گیرد. سبک عکسی: در این سبک نمی‌توان زمینه را کامل پر کرد، با ایجاد سایه و خط در زمینه، طرح اصلی را نشان می‌دهند. در این روش بر خلاف ریزه کاری معمولا طرح‌های ختایی، ساقه‌هایش یک خطی می‌باشند. سبک منبت یا (نیم برجسته): در این شیوه بعد از نیم‌بُر کردن، زمینه را حدود دو سانتی‌متر با قلم‌های بدون آج پایین می‌برند تا طرح اصلی به صورت نیم برجسته نمایان شود و بعد با قلم‌های آج‌دار و بدون آج روسازی می‌کنند. سبک مشبک: در این روش پس از انتقال طرح به وسیله قلم نیم‌بر، طرح را ثابت می‌کنند. تکنیک مشبک فلز به سه صورت انجام می‌گیرد. ١. بعد از نیم‌بر کردن طرح و روسازی، به کمک قلم تیزبر بوم فلزی را برش می‌دهند و طرح را از زمینه جدا می‌سازند، این سبک مشبک بیشتر در اصفهان انجام می‌شود. ۲. بعد از نیم‌بر کردن طرح، به وسیله کمان اره و اره مویی طرح از زمینه جدا می‌شود. این سبک مشبک بیشتر در اراک انجام می‌شود. ٣. بعد از نیم‌بر کردن طرح، به وسیله دریل و مته زمینه را سوراخ می‌کنند و با سوهان‌های خیلی ریز طرح را از زمینه جدا می‌سازند. سبک قلم‌گیری: هنرمند از این روش بیشتر برای کنده کاری و حکاکی فلز استفاده می‌نماید. قلم این سبک مخروطی شکل است و حالتی شیار مانند بر سطح فلز ایجاد می‌کند. معمولا هر چه زاویه قلم به سطح کار نزدیک‌تر باشد شیار نازک‌تری ایجاد می‌کند و براده کمتری از سطح فلز بر می‌دارد. سبک قلم‌گیری به دو صورت انجام می‌شود. ۱. با استفاده از قلم و چکش، سطح فلز را شیار می‌دهند، این روش قلم‌گیری در اصفهان انجام می‌شود. ۲. بدون چکش، کار می‌شود. بدین صورت که تنها با قلم، سطح فلز را شیار می‌دهند. این شیوه قلم‌گیری بیشتر در تبریز انجام می‌شود.
ابزاری که در قلمزنی از آنها استفاده می‌شود عبارت‌اند از: میزکار، چراغ مطالعه، گیره، سوهان، انبر، الک، سرپیک، مخزن سوخت (کپسول گاز)، قیچی، پاتیل قیر و پایه، اجاق گاز، قیر، گچ، سنگ فرز، سنگ نفت، قلم، چکش، تسمه، پرگار، کنده (همان تنه درخت است)، فندک، گَرده و... فضای مناسبی که باید برای قلمزنی در نظر گرفته شود، برای هر هنرجو محدوده‌ای به اندازه دو متر مربع مورد نیاز است. ارتفاع میزکار و صندلی زمانی صحیح است که وقتی بر روی صندلی می‌نشینیم ناف بدن، هم سطح میز کار باشد. لازم به ذکر است که نور عامل مهمی در انجام صحیح و دقیق قلمزنی محسوب می‌شود، از این رو یک چراغ مطالعه حتما بر سطح میز کار باید نصب گردد. ابزار اصلی قلمزنی چکش و قلم است، که هنرمند با استفاده از آن زیباترین آثار فلزی را به وجود می‌آورد. چکش چکش از سه قسمت سر مخروطی شکل، میله رابط فلزی و دسته چوبی تشکیل شده است. سطحی که به قلم ضربه وارد می‌کنیم مربعی شکل و سمت دیگر آن تقریبا نوک‌تیز می‌باشد تا هنگام کار مانع دید قلمزن نشود. چکش‌ها به دو دسته سبک وزن و سنگین وزن تقسیم می‌شوند: الف) چکش‌های سبک وزن: که در ریزه کاری از آنها استفاده می‌شود، وزن این گونه چکش‌ها بین ۷۵ تا ۲۰۰ گرم بوده و از ۲۰۰ گرم بیشتر تجاوز نمی‌کند. ب) چکش‌های سنگین وزن: که برای برجسته کاری و جُنده کاری از آنها استفاده می‌شود، وزن این گونه چکش‌ها از ۲۵۰ گرم تا یک کیلوگرم می‌باشد. قلم قلم میله‌ای است فولادی، که طول آن معمولا بین ۱۰ تا ۲۰ سانتی‌متر و قطر آن متغیر است. بهترین جنس قلم به فولاد نقره‌ای شهرت دارد. قلم‌های مورد استفاده در قلمزنی دارای اشکال مختلف، نوک و آج‌های گوناگون هستند و هر یک از آنها نامی دارد. قلم‌ها بر اساس نوک آنها به دو نوع آج‌دار (قلم‌هایی که سطح مقطع نوک آنها دارای بافت است)، و بدون آج (قلم‌هایی که سطح مقطع آنها بدون بافت و صاف است) تقسیم می‌شوند. نوع دیگر تقسیم‌بندی قلم‌ها بر اساس سبک قلمزنی عبارت‌اند از: قلم‌های ریزه کاری، قلم‌های مشبک کاری و قلم‌های برجسته کاری، که هر کدام در اندازه‌های ریز و درشت ساخته می‌شوند. ما در این بخش به قلم‌های اصلی که در سبک‌های مختلف قلمزنی استفاده می‌شود، می‌پردازیم. قلم‌های ریزه کاری: قلم‌های اصلی که در ریزه کاری استفاده می‌شود، عبارت‌اند از: سنبه، گُرسوم، نیم‌بر، پرداز، گُور سواد، یک تو، بادامی، ناخنی و نیم‌ور می‌باشد. قلم سنبه: این قلم مخروطی شکل است و نوک آن سوزنی می‌باشد. کاربرد قلم سنبه: قلم سنبه برای چرمه کردن (فصل بعد کامل توضیح خواهیم داد)، سنبه پیچ نمودن نقوش ریز است، که برای نقش دادن داخل لباس‌های مینیاتوری کاربرد داشته و نیز برای نقش و نگارهای ریز در لابه‌لای قطعات خوشنویسی استفاده می‌شود. شیوه حرکت: این قلم از سطح فلز فاصله دارد، حرکت رو به جلو و پیوسته‌ای را می‌پیماید. قلم گُرسوم (گُل سوم): این قلم آج‌دار بوده و دارای یک ردیف حفره‌های ریز می‌باشد و بر دو نوع است قلم گرسوم یک رج و قلم گرسوم دو رج کاربرد قلم گرسوم: مهم‌ترین کاربرد این قلم برای زمینه کار است. برای ساخت سطوح یا نقوش دایره‌ای به صورت برجسته و منظم و سایه روشن کردن سطح فلز، از این قلم استفاده می‌شود. شیوه حرکت قلم گرسوم: موازی با سطح فلز حرکت می‌کند و در حین کار به سطح فلز چسبیده نمی‌شود. قلم نیم‌بر: سطح مقطع قلم بدون آج، دارای یک لبه نسبتاً تیز می‌باشد. کاربرد قلم نیم‌بر: برای نقر کردن و تثبیت طرح بر سطح فلز از آن استفاده می‌شود. شیوه حرکت قلم نیم‌بر: چسبیده به سطح فلز و به سمت جلو حرکت می‌کند. زمانی که به سر پیچ‌ها رسیدیم، لبه سمت راست قلم (همان نیش قلم است) روی سطح و لبه سمت چپ قلم از سطح فلز فاصله می‌گیرد، تا بتوانیم قوس زیبا و دقیقی را بر روی فلز ایجاد کنیم. قلم پرداز: مقطع این قلم شبیه نیم‌بر است، با این تفاوت که سطح آن آج‌دار است. کاربرد قلم پرداز: نقر کردن خطوط بلند و ممتد در حاشیه‌ی کار و روسازی گل و بته‌ها در طرح می‌باشد. شیوه حرکت قلم پرداز: قلم پرداز به همان شکل نیم‌بر حرکت می‌کند. قلم گرسواد (گُل سواد): این قلم از دسته قلم‌ّهای آج‌دار می‌باشد و سطح مقطع آن می‌تواند مستطیل، مربع و دایره شکل باشد. کاربرد قلم گرسواد: برای سایه اندازی، ایجاد بافت روی فلز، فرو بردن زمینه کار و تزئین نقوش حیوانی و انسانی از این قلم استفاده می‌شود. شیوه‌ی حرکت قلم گرسواد: موازی و چسبیده به سطح فلز حرکت می‌کند. قلم یک تو: سطح مقطع این قلم به شکل دایره می‌باشد. کاربرد قلم یک تو: برای بافت در گل‌ها، حاشیه سازی و زمینه از آن استفاده می‌شود. شیوه حرکت یک تو: بسته به نوع کار، نحوه گرفتن آن و ضربه زدن به سطح فلز متفاوت است. در جایی که برای زمینه استفاده می‌شود، به صورت موازی گرفته شده و بعضاً برای روسازی گل‌ها به شکل مایل حرکت می‌کند. قلم بادامی: سطح مقطع این قلم بادامی شکل است و به دو صورت آج‌دار و بدون آج ساخته می‌شود. کاربرد قلم بادامی: از این قلم برای ساخت گل و برگ و تزئین زمینه استفاده می‌شود. شیوه حرکت قلم بادامی: موازی و با فاصله از سطح فلز حرکت می‌کند. قلم ناخنی: سطح مقطع این قلم شبیه به ناخن دست انسان می‌باشد. کاربرد قلم ناخنی: برای ایجاد نقوش تزئینی و خطوط منحنی، روسازی حاشیه و نقوش شبیه پولک ماهی، موی انسان و یال اسب از آن استفاده می‌شود. شیوه‌ی حرکت قلم ناخنی: موازی و با فاصله از سطح فلز حرکت می‌کند. قلم نیم‌وَر: سطح مقطع این قلم شبیه ذوزنقه است و بر دو نوع است: آج‌دار و بدون آج کاربرد قلم نیم‌وَر: برای جدا سازی طرح از زمینه و سایه اندازی استفاده می‌شود. شیوه حرکت قلم نیم‌ور: موازی و با فاصله از سطح فلز، سطح آج‌دار به سمت زمینه و به صورت پیوسته حرکت می‌کند. قلم مشبک کاری: قلم تیزبُر: قلمی است که برای مشبک کاری از آن استفاده می‌شود، سطح مقطع آن همانند قلم نیم‌بر است، با این تفاوت که کاملا تیز است تا سطح فلز را برش دهد، و همانطور که در قبل اشاره کردیم برای مشبک کاری اصفهان مورد استفاده قرار می‌گیرد. قلم‌های برجسته کاری برای برجسته کردن نقوش و فرو بردن زمینه از این قلم‌ها استفاده می‌شود به همین سبب سطح مقطع این نوع قلم‌ها صاف و صیقلی هستند. و هر یک از این قلم‌ها در اندازه‌های ریز و درشت ساخته می‌شوند. قلم‌های اصلی این سبک شامل: کف تخت، نیم‌بُر کُلفت یا (كُلفتی)، بادامی، خوشه و نیم‌ور می‌باشد. قلم کف تخت: سطح مقطع این قلم صاف و صیقلی بوده و به شکل مربع یا مستطیل در انواع ریز و درشت می‌باشد. کاربرد قلم کف تخت: برای فرو بردن و مسطح کردن زمینه از آن استفاده می‌شود. شیوه حرکت قلم کف تخت: موازی، چسبیده به سطح فلز و به صورت پیوسته حرکت می‌کند. قلم نیم‌بر کُلفت یا کُلُفتی: سطح مقطع این قلم منحنی و قوس‌دار و به صورت صاف و صیقلی می‌باشد. کاربرد قلم نیم‌بر کُلُفت: با این قلم خطوط اصلی نقوش را فرو برده تا طرح اصلی نقر و از سطح کار برجسته شود و همچنین برای زمینه و روسازی طرح از آن استفاده می‌شود. شیوه حرکت قلم نیم‌بر کلفت: موازی، چسبیده به سطح فلز و به صورت پیوسته حرکت می‌کند. قلم بادامی: سطح مقطع این قلم شبیه بادام است و به صورت صاف و صیقلی در اندازه‌های ریز و درشت ساخته می‌شود. کاربرد قلم بادامی: بیشتر برای ایجاد نقش و برجسته نمودن گُل‌های چند پَر از آن استفاده می‌شود. شیوه حرکت قلم بادامی: موازی و با فاصله از سطح فلز حرکت می‌کند. قلم خوشه: سطح مقطع این قلم مدور، بدون لبه، صاف و صیقلی و در اندازه ریز و درشت ساخته می‌شود. کاربرد قلم خوشه: برای ایجاد نقوش نیم برجسته و برجسته از آن استفاده می‌شود. شیوه حرکت قلم خوشه: موازی، چسبیده به سطح فلز و به صورت پیوسته حرکت می‌کند. قلم نیم‌وَر: سطح مقطع این قلم شبیه نیم‌ور در ریزه کاری است، با این تفاوت که بزرگتر، منحنی و صاف و صیقلی می‌باشد. کاربرد قلم نیم‌وَر: برای جداسازی طرح از زمینه و روسازی از آن استفاده می‌شود. شیوه حرکت قلم نیم‌وَر: موازی، با فاصله از سطح فلز و به صورت پیوسته حرکت می‌کند.
در هنر قلمزنی از قیر به سه منظور استفاده می‌شود: ١. استحکام‌بخشی و جلوگیری از بُرش بی‌مورد فلز و به دست آمدن فرم دلخواه ما در برابر ضربه چکش و قلم ٢. کاهش صدای ناشی از برخور قلم به سطح فلز ۳. سهولت در اجرای کار ترکیبات قیر مورد استفاده در قلمزنی شامل: قیر سفت، قیر شل، گچ ساختمانی، خاکستر و روغن می‌باشد. درصد ترکیبات قیر مورد استفاده در سبک‌های قلمزنی، فصل‌های زمستان و تابستان متفاوت است. در بین سبک‌های قلمزنی معمولا در برجسته کاری گچ بیشتری به قیر اضافه می‌شود، به این علت که قیر نرم می‌شود و طرح مورد نظر ما آسان‌تر برجسته می‌شود. ترکیبات قیر در سبک‌های قلمزنی ۱. قیر برجسته کاری: ما اگر سه کیلوگرم قیر در فصل زمستان برای برجسته کاری نیاز داشته باشیم؛ یک کیلوگرم قیر (۸۰۰ گرم قیر سفت و ۲۰۰ گرم قیر شل)، و دو کیلوگرم گچ و خاکستر را با هم مخلوط می‌کنیم. در تابستان درصد گچ و خاکستر کمتر می‌شود. ۲. قیر ریزه کاری: معمولا ترکیبات قیر و گچ برای ریزه کاری برابر است. ۳. قیر مشبک کاری: در ترکیبات قیر مشبک کاری، درصد قیر بیشتر از گچ است مثلا برای سه کیلو قیر، دو کیلو قیر و یک کیلو گچ مورد نیاز است، و در زمانی که قیر آماده شد، مقدار کمی روغن به آن اضافه می‌کنند تا هنگام کار قلم تیزبُر فلز را روان‌تر برش دهد و قیر چسبندگی بهتری به فلز بدهد. اصول ایمنی در کارگاه قیر ریزی: قیرریزی بهتر است در فضای باز انجام شود ولی در نبود امکانات اگر خواستید در فضای بسته عمل قیرریزی را انجام دهید، رعایت کردن موارد زیر الزامی است. ۱. نصب کپسول آتش خاموش کن در ورودی کارگاه ٢. نصب فیوز مجزا برای سیستم برق کارگاه در ورودی کارگاه ٣. نصب جعبه کمک‌های اولیه، برای درمان سوختگی‌های احتمالی ٤. استفاده از دستکش‌های نسوز و کفش ایمنی هنگام قیرریزی ۵. استفاده از ماسک هنگام ساخت قیر و قیرریزی ۶. حداقل فاصله دو متر بین کپسول گاز و پاتیل قیر ابزار لازم برای تهیه قیر: پاتیل (ظرف مخصوص ذوب قیر) و پایه پاتیل، اجاق گاز، کپسول گاز، حصوم (ابزار مخصوص قیرریزی است، به کفگیر و ملاقه شباهت دارد) و الک برای ساختن قیر طبق مراحل زیر عمل می‌کنیم: ١. تکه‌های قیر را درون پاتیل می‌ریزیم و اجاق گاز را درون پایه، زیر پاتیل قرار می‌دهیم و گاز را روشن می‌کنیم. ۲. صبر می‌کنیم تا قیر کاملا ذوب شود. ٣. گچ ساختمانی را درون الک می‌ریزیم و به قیر ذوب شده اضافه می‌کنیم. ۴. قیر و گچ را با حصوم کاملا مخلوط می‌کنیم تا قیر مورد نظر آماده شود. روش امتحان قیر آماده شده: مقدار کمی از قیر آماده شده را درون آب می‌ریزیم و می‌گذاریم کاملا سرد شود، قیر خوب و آماده باید حالت انعطاف داشته باشد، به صورتی که نه کامل خم شود و نه حالت شکستنی داشته باشد، در صورتی که قیر کامل خم شود، باید مقداری قیر به آن اضافه نمود و در صورتی که شکستنی بود مقداری گچ یا خاکستر به آن اضافه می‌کنیم، البته قیر مشبک کاری تقریبا حالت شکستنی داشته باشد. لازم به ذکر است که مهارت در این کار بر اثر ممارست و تجربه استاد کار به دست می‌آید. شیوه قیرریزی بوم‌های تخت: قیرریزی بوم‌های تخت و مسطح بدین گونه انجام می‌گیرد: الف) ابتدا بوم فلزی را تمیز می‌کنیم به گونه‌ای که چربی و رطوبت روی آن نباشد تا قیر به خوبی به سطح فلز بچسبد. ب) بوم فلزی را روی زمین گذاشته، چهار گوشه بوم فلزی را یک سانتی‌متر به سمت بالا خم کنید تا گوشه‌ها در قیر فرو روند و بوم به آسانی از قير جدا نشود. به وسیله‌ی دیواره‌ای با مقوا به ارتفاع پنج سانتی‌متر دور تا دور بوم فلز را مهار کنید. اطراف بوم فلزی را چهار تکه چوب قرار دهید تا قیر به بیرون رسوخ نکند. ج) قیر آماده را بر سطح فلز بریزید تا کاملا سطح فلز را بپوشاند. این عمل را چند بار انجام دهید تا سطح قیر به لبه مقوایی برسد، بعد از انجام این مراحل، بگذارید تا قیر سفت شود و فلز آماده قلمزنی باشد. مقواهای به قیر چسبیده شده را جدا کنید، تا بعد از اتمام کار بتوانید از قیر مجددا استفاده کنید شیوه قیرریزی ظروف مدور و توخالی: در این روش پس از پاک کردن ظرف، قیر را با حصوم درون ظرف می‌ریزیم تا کاملا پر شود. باید دقت کنید که قیر به گونه‌ای در ظرف ریخته شود تا حباب یا هوا داخل قیر نشود، اگر هوا داخل قیر برود در اجرای کار مشکلاتی به وجود خواهد آمد.